ОИВинфекцияси диагностикасининг усуллари

ОИВинфекцияси диагностикасининг усуллари

15.05.2021 0 Автор Муҳаррир

ОИВинфекцияси диагностикасининг усуллари
Махсус (специфик) усуллар
1. Иммунофермент анализи (ИФА) ёрдамида қон зардобидаги ёки плазмадаги вируснинг барча антигенларига (баъзида р24 антигени билан биргаликда) нисбатан ҳосил бўлган антителолари аниқланади. Текширилаётган қон зардоби планшетанинг лункаларига қуйилади ва ушбу қон зардобида ОИВни антигенларига нисбатан антителолар бор бўлса, улар антиген билан реакцияга киришади ва антиген-антитело комплексини ҳосил қилади. Лекин бундай комплекс ҳосил бўлгани кўзга кўринмайди. Ушбу комплексни кўриш ва баҳолаш учун текширувнинг кейинги босқичларида махсус реагентлар қуйилади. Бу ўз навбатида лункалардаги суюқлик рангининг ўзгаришига олиб келади. Рангнинг оч-тўқлиги (оптик зичлиги) спектрофотометр ёрдамида аниқланади. ИФА усули амалиётда қўллаш мумкин бўлган тест-тўпламлар ёрдамида махсус тайергарликдан ўтган лаборатория ходимлари томонидан ўтказилади.

Бугунги кунда ИФА таҳлиллари учун 4 хил авлод тест-системалари ишлатилади:

• Биринчи авлод — лизатли тест-системалар. Планшета лункаларига парчаланган вируснинг антигени (лизат) адсорбцияланган (шимдирилган) ва асосан организмдаги ОИВ-1га нисбатан пайдо бўлган G- иммуноглобулинларни аниқлайди. Тест-системанинг сезгирлиги ва спецификлиги 95%дан кам. Организмдаги антителолар ОИВ билан зарарлангандан кейин 27 кундан бошлаб аниқланади.

• Иккинчи авлод тест-системаларининг планшетларида антиген сифатида ОИВ-1 ва ОИВ-2 вирусларининг рекомбинант ёки сунъий пептидлари қўлланилади ва организмдаги G- иммуноглобулинларни аниқлайди. Тест-системанинг сезгирлиги 95% дан кам, лекин спецификлиги 95% дан юқори. Организмдаги антителолар ОИВ билан зарарлангандан кейин 27 кундан бошлаб аниқланади.

• Учинчи авлод тест-системаларининг планшеталарида антиген сифатида ОИВ-1 ва ОИВ-2 вирусларининг рекомбинант ёки сунъий пептидлари қўлланилади. Бу авлодга мансуб тест-системалар нафақат G- иммуноглобулинларни, балки М – иммуноглобулинларни ҳам аниқлайди.
Сезгирлиги ва спецификлиги 97 % дан юқори. Антителолар ОИВ билан зарарлангандан кейин 21 кундан бошлаб аниқланади.

• Тўртинчи авлод тест-системалари организмдаги антителоларни аниқлаш билан биргаликда р24 антигенини ҳам аниқлайди. Бу эса ОИВ инфекциясига эрта, яъни зарарлангандан сўнг 12 кундан бошлаб ташҳис қўйишга имкон беради. Тўртинчи авлод тест-системаларининг сезгирлиги ва спецификлиги 97% дан юқоридир.
Шуни ёдда тутиш керакки, ҳар қандай авлод тест — системаларида тахлил ўтказилганда «сохта манфий» ва «сохта мусбат» натижа олиниши мумкин.

• «Сохта манфий» натижа кўпроқ «серологик бўшлиқ» даврида, яъни инсон ОИВ инфекцияси билан зарарланишининг дастлабки кунларида, вирусга нисбатан антителолар пайдо бўлмаганда аниқланиши мумкин. Бундан ташқари, ОИВ инфекцияси билан касалланган беморларнинг организмида баъзи сабабларга кўра антителолар ишлаб чиқариш хусусияти кескин пасайиб кетади (агаммаглобулинемия, серореверсия, касалликнинг охирги босқичи – ОИТС даврида).
«Сохта мусбат» натижалар иммун тизими билан боғлиқ бўлган айрим соматик касалликларда (аутоиммун ҳолатда, онкологик касалликларда, вируслар ва бактериялар чақирувчи юқумли касалликларда), шунингдек ҳомиладорлик даврида аниқланиши мумкин.

Экспресс (тезкор) тестлар сўлак, қон, зардоб ва плазмадаги ОИВ инфекциясига қарши ишлаб чиқарилган антителолар ва антигенни тезкорлик билан аниқлашга қаратилган серологик текширув усули ҳисобланади. Ишлаш технологиясига кўра агглютинацион, иммунофильтрацион, иммунохроматографик турларига бўлинади. Экспресс тест синамаларининг қулайлиги шундаки, бу синамалар қўлланилиши учун алоҳида ўлчов аппаратлари талаб этилмайди. Шунингдек, таҳлил натижалари иммунофермент анализига нисбатан қисқа вақт ичида тайёр бўлади. Экспресс тестларни аноним текширувлар ва аҳолини ОИВни юқтириб олишга мойил бўлган гуруҳлари орасида текширувларда қўллаш қулайдир.