ОРТТИРИЛГАН ИММУНИТЕТ ТАНҚИСЛИГИ СИНДРОМИ (ОИТС)

Ҳар қандай касаллик, носоғлом юритган ҳаёт тарзимизга жавобан
ривожланади. Шундай касалликлар мавжудки, улар нафақат инсон
саломатлиги, шунингдек ҳаётига ҳам тахдид солиши мумкин. Шундай
касалликлардан бири ОИВ инфекцияси/ОИТСдир.
1981 йилда биринчи марта ушбу касаллик АҚШда рўйхатга олинган.
Касалликни келтириб чиқарувчи вирусни 1983 йилда иккита лабораторияда
мустақил равишда франциялик олим Люк Монтанье раҳбарлигидаги Пастер
институти ва Роберт Галло раҳбарлигидаги АҚШдаги саратон касаллиги миллий
институтида ажратиб олинди. Жахон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти томонидан
1985 йилда мазкур вирусга одамнинг иммунитет танқислиги вируси – ОИВ номи
берилди.
Ҳозирги вақтда ОИВ инфекцияси деярли дунёнинг барча давлатларида
тарқалган бўлиб, пандемия кўринишига етди. Дунё бўйича касалликни олдини
олишга қодир вакцина ишлаб чиқилмаганлиги ва вирусга самарали таъсир
этувчи дори воситаларининг ҳозирча йўқлиги ушбу касалликни дунё бўйича
кенг тарқалишини тўхтатишга имкон бермаяпти.
ОИВ, ОИВ инфекцияси, ОИТС нима?
ОИВ — одамнинг иммунитет танқислиги вируси.
ОИВ инфекцияси — одамнинг иммунитет танкислиги вируси юққанлиги
оқибатида келиб чикадиган сурункали юқумли касаллик.
ОИТС — орттирилган иммунитет танқислиги синдроми, яъни касалликнинг ўзига
хос белгилари шаклланган даври, ОИВ инфекциясининг терминал (сўнгги)
босқичи.
ОИВ инфекциясини чақирувчи вируснинг 2 хили аниқланган, бу ОИВ-1
ва ОИВ-2. Улар тузилиши ва кимёвий таркиби бўйича мураккаб вируслар
қаторига киради ва антиген хусусиятлари билан бир-биридан фарқланади.
Республикамизда асосан ОИВ-1 тури рўйхатга олинган.
Ушбу касалликни қўзғатувчи вирус ташқи муҳитнинг физик-кимёвий
омилларига ўта таъсирчан. Қайнатилганда вирус 1-2 дақиқадан кейин ўлади,
70°С гача иситганда 10 дақиқадан кейин, 56°С гача иситганда 30 дақиқадан
кейин фаоллиги йўқолади. Одатдаги дезинфекцияловчи моддаларнинг
эритмалари: 3% водород пероксиди, 5% лизол, 0,5% хлорли дезинфекцияловчи
воситалар, 70% этил спирти, эфир, ацетон вирусни ўлдиради. Вирус ташқи
муҳитда қуритилган ҳолатда +22 °С ҳароратда 4-6 кунгача сақланиши мумкин.
Сўлак ва тернинг ҳимоя ферментлари вируснинг фаоллигини сусайтиради.
Касалликнинг 3 хил йўл билан – жинсий, қон орқали (парентерал) ва
ОИВ инфекцияли онадан болага (вертикал) юқиши тасдиқланган.
Мазкур вирус асосан одамнинг иммун тизимини зарарлайди, натижада
ОИВ билан зарарланган инсон организмининг ҳимоялаш тизими кескин пасайиб
кетиб, турли хил юқумли ва ўсма касалликларига қарши курашиш қобилиятини
йўқотади. ОИВ инфекцияси касалликнинг барча босқичларида юқумлидир, яъни
ОИВ инфекциясини юқтирган инсонлар, умрларининг охиригача бу
касалликдан фориғ бўла олмайдилар ва касалликни юқтириш хавфини доимий
сақлаб қоладилар.
Касалликни юқиш хавфини ошишига олиб келувчи яна бир омил, бу
инфекциянинг узоқ йиллар давомида яширин кечишидир.
ОИВ билан зарарланган одам узоқ йиллар (1 неча ойдан 5-10 йил ва
ундан ортиқ муддат) давомида ўзини соғлом хис қилиши, ҳатто ўзининг ушбу
инфекция билан зарарланганлигини билмаслиги мумкин, бу эса касалликни
билиб билмай турли йўллар орқали бошқаларга юқишига сабаб бўлади.
Касалликнинг яширин даври тугаганидан сўнг ОИВ инфекциясининг
клиник белгилари намоён бўлади. Бунда камқувватлик, иштаҳа пасайиши,
кечалари терлаш, узоқ вақт сабабсиз тана ҳароратининг кўтарилиши, узоқ давом
этувчи йўтал, лимфа тугунлари (жағ ости, қўлтик ости, чов)нинг катталашуви
кузатилади, терида тошмалар пайдо булади.
Қуйидаги ҳолатларда ОИВ инфекцияси юқмайди:
✅ Қўл бериб ёки ўпишиб кўришганда;
✅ Йўталиш ва аксирган вақтда;
✅ Уй жиҳозлари: идиш-тавоқ, кўрпа-тўшак, телефон ва душ, ҳаммом,
ҳожатхонадан умумий фойдаланилганда;
✅ Бемор билан бир идишда овқатланганда;
✅ Ҳовуз, ҳаммом ва бассейнда чўмилганда;
✅ Бирга ўйнаганда ва бир партада ўтирганда;
✅ Қон сўрувчи ҳашаротлар (чивин, кана, бит, бурга) чаққанида;
✅ Умумий автотранспортдан фойдаланилганда;
✅ Беморнинг кийимлари ва сочиғи орқали.
Шахс ўзида ушбу касаллик бор ёки йўқлигини фақат ўз вақтида тиббий
кўрикдан ўтиб, лаборатория усулида қон тахлиллари ўтказиш орқали билиши
мумкин, ушбу мақсадда вилоят ОИТСга қарши курашиш марказида Аноним
хона ҳамда шаҳар ва туман тиббиёт бирлашмалари қошидаги кўп тармоқли
марказий поликлиникаларида Ишонч хоналари фаолият юритмоқда. Бу
масканларда фуқаролар ўзларини шахсини сир сақлаган ҳолда бепул маслаҳат
олиб, лозим топилса, лаборатория текширувидан ўтишлари мумкин.
             Айтиш жоизки, фақат инсоннинг онги ва хулқи ўзгаргандагина
ОИВ инфекциясига қарши чора-тадбирлар ўз самарасини беради. Шунинг
учун инсон ўзини турли хил хасталиклардан асрай билиши, узоқ умр кўриш
ва фаровон ҳаёт кечиришга тайёрлаши лозим. Спиртли ичимликлар ҳамда
гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиш ОИВ инфекциясининг юқтириб
олишга замин яратувчи зарарли одатлар эканлигини бир зумга бўлса-да
унутмаслик, соғлом турмуш тарзига, шахсий гигиена қоидаларига қатъий
амал қилиш зарур.
Қолаверса, оилага содиқлик, одоб чегарасидан чиқмаслик жинсий
йўл орқали юқувчи касалликлар профилактикасининг энг асосий
мезонидир.