Сўнги пушаймон…..! (ОИВ инфекцияси/ОИТС тўғрисида биласизми?)

             Шифокорнинг “Болангизда ОИВ инфекцияси аниқланди”,- деган сўзини эшитиб, Санжарнинг кўз олди
қоронғилашиб кетди. Турмуш ўртоғи Фотиманинг – “Сиз айбдорсиз бунга, сиз ўғлимизнинг умрига зомин
бўлдингиз” деб Санжарни кўксига ура бошлаганида ўзига келиб, икки кўли билан юзини беркитиб хўнграб
йиғлаб юборди. Хотинини махкам қучоқлади ва “Мени кечир, ман бадбахт эрингни кечир”,-деди. Фотима сакраб ўрнидан туриб, жахл билан Санжарга қараб,-“Сиз билан яшамайман” –деганича ўғлини олиб чиқиб кетди.
Санжар уйига бир ўзи қайтиб келди ва онасига қараб,-“ Мана ойи, касаллигимни яширганимизни оқибати.
Иккита бегунохни касал бўлишига сабабчи бўлдик. Энди виждон азобига қандай чидаймиз!” – деганича
хонасига кириб кетди. Кроватга узун тушиб ётди ва ўзига ўзи гапира бошлади: Бундай юргандан кўра, оёқ қўлим узилиб, жоним танамдан чиқиб кетса бўлмасмиди! Юрма саёқ, ейсан таёқ. Ҳаётни бопладинг Санжар. Эҳ, умрингни боплаб заҳарладинг деди ва бўлиб ўтган воқеалар кўз ўнгидан ўта бошлади:
Қурувчиларнинг омонат бараги. Санжар чет элда иш излаб анча сарсон бўлди ва кейинчалик бир
таниш топиб, мўмай даромад топадиган ишга жойлашди. Ишлари юришиб, анча мунча пул топиб, уйига пул
жўнатиш билан бирга таниш ўртоғи (гиёхванд модда истеъмол қилувчи) билан тунги клубларда айшу-ишрат,
кайфу сафо қила бошлади. Санжарнинг хулқ атвори кундан кунга салбий томонга ўзгариб, тунги клубларда
енгилтак аёллар билан танишди. Ўртоғининг улфатлари билан гиёхванд моддани истеъмол қила бошлади. Чет
элда яшаш ва ишлаш учун расмий хужжатларни тўғирлаш мақсадида мажбурий тиббий кўрикдан ўтиш пайтида
ОИВ инфекцияси билан зарарланганлиги аниқланди. Касалликнинг юқиш йўллари, унинг оқибатлари тўғрисида врачдан маълумот олди.
Поезд пишқириб келиб вокзалда тўхтади. Администратор қизнинг қўнғироқдек овози жаранглади:
“Ҳурматли йўловчилар, “Волгаград –Тошкент” поезди вокзалга келиб тўхтади”. Кетувчилар поездга чиқишга,
келганлар эса манзилларига қараб ошиқардилар. Бир зумда кутиш жойидаги ўриндиқлар бўшаб қолди. Санжар катта юк сумкасини елкасига ортганча чеккадаги ўриндиқларнинг бирига бориб ўтирди. Чўнтагидан сигарет олиб тутата бошлади. Юзи хомуш. Чўнтагидан телефонини олиб рақам терди:
-“Онажон, мен келдим”!. Телефонда онанинг соғинч тўла овози эшитилди:
— “Вой, бўйларингдан онанг айлансин. Соғ-омон келдингми?”
— Соғ-омон келмаганим яхши эди, она!
— Ҳой, нафасинг қурсин, нега бундай дейсан, қаердасан ўзи?!
— Вокзалдаман, келдим.
-Ҳозир отангни жўнатаман. Нега хабар бермадинг? Йўлга чиққанингни нега айтмадинг?
— Мана айтдим-ку она. Отамни безовта қилманг, келганимни ҳеч кимга айтманг.Ўзим бораман.Ош дамланг
она. Сизни ошингизни соғиндим.
— Ош айлансин жонингдан, ҳозир бошлайман болам, ҳозир бошлайман, тезроқ келақол.
Санжар ОИВ инфекцияси билан касалланганлиги сабабли чет элдан қайтиб келганлигини онасига
қандай айтишни узоқ ўйлади ва ўрнидан туриб уйи томон йўл олди.
Уйга келганида онаси уни хурсанд бўлиб кутиб олди ва уйланиш учун битта қизни кўз остига олиб
қўйганлигини айтиб, у қиз билан учрашишни таклиф қилди.
У бўлган воқеаларни онасига айтди ва ОИТСга қарши кураш маркази ва Оилавий поликлиникада
рўйхатга туриши лозимлиги ҳамда белгиланган даво чораларини олиши зарурлигини ҳамда бўлажак келинга бу тўғрида айтиш кераклиги тушунтирди. Лекин онаси бунга рози бўлмади, “Эл орасида шарманда бўламиз, хеч
ким сенга турмушга чиқишга рози бўлмайди”,-деб айтди ва “Буёғини менга қўйиб бер, хаммасини ўзим
тўғирлайман”,- деб тўйни тезлаштирди.
Санжар тез орада қиз билан учрашиб, икки тарафни розилиги билан нон синдирилиб, фотиха тўйи
бўлди. Унинг онаси ўғли топган пулларига сарпо суруғларни керагидан ортиқ қилиб, қудаларини кўнглига йўл
топиб, уларни тўйни тез ўтказишга шошилтириб қўйди ва шу тарзда тўй маросимларини бошлаб юборди. Қиз
томон тўйдан олдинги расмий никохдан ўтиш учун никох маросими ўтказиш лозимлигини айтса ҳам, йигитни
онаси уларни шошилтириб, ўғли чет элда яхши иш топганлиги, туйдан кейин келин билан бирга кетишини
таъкидлади ва тўйдан кейин ҳам никохдан ўтса бўлади деб, уларни кўндирди. Шу зайлда тиббий кўрикдан ва
никохдан ўтмасдан тўй бўлиб ўтди. Тўйдан кейин бир ой ўтиб, Санжар келин билан бирга чет элда ишлаш учун
кетди. Орадан бироз вақт ўтгач, келин хомиладор бўлганини билади ва бундан жуда хурсанд бўлиб, Санжарга
уйга қайтиш кераклигини, хомиладорлиги бўйича поликлиникада аёллар маслахатхонасига рўйхатга туриши
лозимлигини айтади. Лекин Санжар уйга қайтишга рози бўлмайди ва хотинига – “Агар уйга қайтсак, ишимизни
йўқотамиз. Қўй шу гапингни, соғлигинг жойидаку, яна озгина ишлайлик, кейин кетамиз”,-деди. Кейин келин
туғиш пайти яқин қолганда уйга қайтишди. Уйга қайтгандан кейин Фотиманинг қистови билан никохдан ўтиш
учун ариза беришди ва тиббий қўрикдан ўтиш пайтида Санжар ва унинг турмуш ўртоғида ОИВ инфекцияси
борлиги аниқланди. Шу тарзда Фотима аёллар маслахатхонасига рўйхатга туришга улгирмасдан, тўғри
туғруқхонага олиб борилди.
Ушбу бўлиб ўтган воқеаларни эслаб Санжар виждон азобида қийналиб ўтди.
Ҳар умрнинг баҳори, ёзи, кузи, қиши бор. Ҳар фасл ўз гашти, мазмуни билан қадрли. Бироқ
ҳаётда ўйламай босилган қадам, биргина хато инсон умрини хазонга айлантириши ҳеч гап эмас.
Ҳаётининг хазонга айланмаслиги эса ҳар кимнинг ўз қўлида эканлигини унутманг!
Бундай холатни келиб чиқишига сабаб, Санжарнинг онаси ва турмуш ўртоғининг ОИВ инфекцияси/ОИТС
тўғрисида билимга эга бўлмаганлиги ва ўз соғлиғига эътиборсиз бўлганлигидир. Ҳар бир инсон ўзи ва оиласига
ОИВ инфекцияси юқишини олдини олиш учун, бу касаллик тўғрисида билимга эга бўлиши лозим.
ОИВ— одамнинг иммунитет танқислиги вируси.
ОИВ инфекцияси — Одамнинг иммунитет танқислиги вируси келтириб чиқарадиган, клиник
белгиларсиз вирус ташиб юрувчанликдан иммун тизимни оғир зарарланишигача олиб борадиган сурункали
юқумли касалликдир.
Орттирилган иммунитет танқислиги синдроми (ОИТС)— ОИВ инфекциясининг охирги даври
бўлиб хисобланади.
ОИВ одам организмининг иммун тизимини емиради, оқибатда зарарланган организм ҳар қандай
дардга қарши курашишга ожиз бўлиб қолади
ОИВ-инфекциясининг 3 хил юқиш йўли тасдиқланган:
-Парентерал йўл орқали, яъни ОИВ инфекцияси билан зарарланган, текширилмаган қон ва унинг
компонентлари қуйилганда, қон қолдиқлари мавжуд бўлган ностерил тиббий ва нотиббий асбоблар (қон
қолдиқлари мавжуд бўлган устара ва тиш чўткаси умумий ишлатилганда, татиуровка, косметика муолажаларда)
қайта ишлатилганда.
-Жинсий йўл орқали- бетартиб, химояланмаган жинсий алоқаларда.
-Вертикал йўл орқали-ОИВ инфекцияси юққан онадан хомилага ёки чақалоққа: хомиладорлик даврида,
туғруқ вақтида, болани ОИВ-инфекцияли она сути билан эмизишда.
Касалликни қандай белгилари мавжуд?
Касаллик юққандан кейин яширин даври бошланади ва хеч қандай клиник белгиларсиз бир неча ойдан
5- 10 йилгача давом этиши мумкин.Бу давр эпидемиологик жихатдан энг хавфли давр хисобланади, чунки бу
пайтда вирус қонда сезиларли даражада бўлмагани учун ОИВ билан зарарланган одам муайян вақтгача
вируснинг таъсирини сезмайди ва касалликни ўзи билмаган холда бошқаларга юқтириб юриши мумкин.
Касалликнинг дастлабки аломатлари: Тана хароратининг кўтарилиши, лимфа тугунларининг
катталашуви, ойлаб давом этувчи ич кетиши, тана вазнининг камайиши, нафас йўллари яллиғланиши, тери ва
жинсий аъзолар шиллиқ қаватларининг яллиғланиши, оғиз бўшлиғида яллиғланиш, турли туман инфециялар
кузатилади.
ОИВ инфекцияси юқиш хавфини қандай камайтириш мумкин?
-оилага , турмуш ўртоғига тўлиқ вафодор бўлиш;
-фақат шахсий устара, тиш чўткалари ва бошқа шахсий гигиена воситаларидан фойдаланиш;
-тиббий ва нотиббий муолажалар олиш зарурияти туғилганда фақатгина стерил, бир марта ишлатиладиган
анжомлардан фойдаланиш.
ОИВ қуйидаги холларда юқмайди?
—Дўстона қўл бериб саломлашганда, қучоқлашиб кўришганда;
-Йўталганда,аксирганда;
-Қон сўрувчи хашоратлар (чивин, бит, кана ва бошқ) чаққанда;
-Озиқ-овқатлар ва идиш-товоқлардан умумий фйдаланганда;
— Очиқ сув хафзаларида, бассейн, ванна ва душ қабул қилганда;
— Бир хонадонда бирга яшаганда ;
ОИВ инфекцияси сурункали касаллик, уни бутунлай даволашни имкони хали мавжуд эмас. Шу сабабли, беморлар бутун умрлари давомида тиббий ёрдамга мухтож бўладилар. Хозирги кунда бутун дунёда
касалликни махсус даволаш усули (ретровирусга қарши терапия ) амалиётга тадбиқ қилинган бўлиб, муолажалар натижасида ОИВ- инфекциясини юқтирган одамлар бутунлай яхши бўлмайди, уларнинг умри узаяди, хаёт тарзи яхшиланади.
Агарда Сизда ОИВ инфекцияси юқтириб олиш хавфини туғдирадиган омиллар кузатилса, ўзингизни
ушбу касалликни юқтириб олган ёки олмаганлигингизни аниқлаш хамда ҳамда яқинларингиз, оила
аъзоларингизга касаллик юқишини олдини олиш мақсадида шахар ва туман тиббиёт бирлашмалари қошида
ташкил этилган “Ишонч хона”сига хамда вилоят ОИТСга қарши кураш марказининг “Аноним хонаси”га
мурожаат қилиб, аноним, яъни шахсини сир сақлаган холда қон тахлили топширишингиз мумкин.
(Мақола хаётий воқеадан олинган, персонажларнинг исми ўзгартирилган)

Хоразм вилояти ОИТСга қарши кураш маркази
Методик, профилактик ва эпидемияга қарши
ишларни ташкил этиш бўлими мудири: Б.Б.Хўжаханова